Γράφει η Λένα Παπαντώνη
Παρ’ ότι το κίνημα των καταλήψεων στα πανεπιστήμια δείχνει να φουντώνει η κυβέρνηση προχωρά ανένδοτη και αποφασισμένη στην ολοκλήρωση του σχεδίου της για ίδρυση και λειτουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων στη χώρα. Είναι άραγε αυτή μια τόσο κακή εξέλιξη όσο διατείνονται όσοι διαφωνούν ή μήπως έχουν και κάποιο -ή πολύ- δίκιο οι θιασώτες της ιδέας;
Αν λάβουμε υπ’ όψιν ότι η παιδεία στην Ελλάδα επί της ουσίας βασίζεται στην ιδιωτική πρωτοβουλία θα σκεφτούμε αυτομάτως ότι δεν γίνεται και κάποιο κακό. Το μέσο Ελληνόπουλο σπαταλά πιθανότατα περισσότερες ώρες από οποιοδήποτε άλλο παιδί του δυτικού κόσμου σε επί πληρωμή παράλληλες, εξωσχολικές δραστηριότητες και φροντιστήρια με σκοπό να αποκτηθούν γνώσεις και δεξιότητες που σε άλλες χώρες παρέχονται εντός του σχολικού περιβάλλοντος. Όσο δε πλησιάζει η καμπή των πανελληνίων εξετάσεων τα παιδιά που στοχεύουν στην είσοδο στην τριτοβάθμια εκπαίδευση -τουλάχιστον όσα δεν έχουν προεξοφλήσει σπουδές στην αλλοδαπή- αντικαθιστούν επί της ουσίας το σχολείο -στο οποίο η παρουσία είναι καθαρά τυπική- με το φροντιστήριο.
Άρα λοιπόν ποιό το κακό στην ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων -που αν μη τι άλλο, σύμφωνα με τον κρατούντα ισχυρισμό, «θα μειώσουν και την εκροή κεφαλαίων προς αντίστοιχα ιδρύματα του εξωτερικού»; Μα εκεί ακριβώς! Στην μοιρολατρική αποδοχή της εκ βάθρων στρέβλωσης του συστήματος και στην μετατροπή του προβλήματος σε πολιτική επιλογή, σε μέσο και τρόπο λύσης -μη δε και προόδου. Όταν η στόχευση -και όχι μόνο λόγω των Συνταγματικών επιταγών-θα έπρεπε να είναι η ενίσχυση του δημόσιου χαρακτήρα της παιδείας και η κατά το δυνατό ελαχιστοποίηση της ανάγκης για συμπληρωματική, ιδιωτική εκπαίδευση δεν μπορεί να χρησιμοποιούμε τη στρέβλωση ως επιχείρημα για το αντίθετο. Η έννοια της δημόσιας παιδείας σε όλα τα επίπεδα έγκειται στο να διασφαλίζει την καθολική και ισότιμη δυνατότητα πρόσβασης σ’ αυτή σε κάθε πολίτη της χώρας ανεξαρτήτως κοινωνικού και οικονομικού υπόβαθρου.
Αυτό ακριβώς ήταν που έδωσε τη δυνατότητα σε ανθρώπους χαμηλότερων κοινωνικών στρωμάτων να διευρύνουν τους πνευματικούς τους ορίζοντες και να βελτιώσουν το κοινωνικοοικονομικό επίπεδό τους. Δεν μπορεί και δεν πρέπει να επιστρέψουμε σε εποχές όπου η γνώση ήταν προνόμιο μόνο των εχόντων. Και όχι, δεν συνιστά αντεπιχείρημα το ότι ήδη υπάρχει η επιλογή των επί πληρωμή σπουδών στο εξωτερικό. Ειδικά όταν η καραμέλα της «αριστείας» ως επιχείρημα για την καθιέρωση της ελάχιστης βάσης εισαγωγής εξακολουθεί να πιπιλίζεται την ίδια ώρα που έχουμε δημόσια παραδοχή από τα πλέον αρμόδια-δηλαδή του υπουργού-χείλη ότι θα ισχύσουν διαφορετικά κριτήρια/συντελεστές για την εισαγωγή στα ιδιωτικά πανεπιστήμια μέσω του ίδιου συστήματος.
Με απλά λόγια η «αριστεία» μετριέται για κάποιους λίγους και εκλεκτούς σε ευρώ ενώ για τους πολλούς σε κόπο, προσπάθεια και αγωνία. Καταντά επίσης προκλητική η επανάληψη του φαιδρού ψέματος περί κορυφαίων ιδρυμάτων που θα έρθουν με παραρτήματα εδώ και θα αναβαθμίσουν την ποιότητα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Να ξεκαθαρίσουμε αρχικά ότι τα μεγάλα πανεπιστημιακά ιδρύματα του πλανήτη (Harvard, MIT, Oxford κλπ) ΔΕΝ είναι ιδιωτικά αλλά ιδιωτικού δικαίου μη κερδοσκοπικά, πράγμα που για όσους δεν το κατανοούν σημαίνει ότι ιδρύθηκαν πριν εκατονταετίες από κάποια/ες μεγάλη/ες δωρεά/ες, τα έσοδά τους προκύπτουν κυρίως από κληροδοτήματα και ευεργεσίες και σε μικρότερο βαθμό από δίδακτρα και όταν παράξουν κέρδη αυτά υποχρεωτικά επιστρέφουν και επενδύονται στο πανεπιστήμιο. Κανένα από αυτά δεν έχει παραρτήματα όχι εκτός της χώρας τους αλλά ούτε εντός αυτής και δυσκολεύομαι να φανταστώ ότι αναμένανε εναγωνίως την ρηξικέλευθη μεταρρύθμιση της ψωροκώσταινας για να ξεκινήσουν από εδώ την επέκτασή τους. Χώρια που είναι ιδρύματα που σέβονται τον εαυτό τους και δεν θα κάνανε ποτέ franchise σαν το τελευταίο fast food. Διότι το μεγαλείο τους προκύπτει ΚΑΙ από το στελεχιακό δυναμικό τους.
Αν μου πείτε ότι ο νομπελίστας του ΜΙΤ θα εγκαταλείψει τη Μασαχουσέτη για να διδάξει στο παράρτημα Ψυχικού θα αναρωτηθώ για την πνευματική σας συγκρότηση. Τούτων δοθέντων αναμένω τον ευεργέτη που θα δώσει τα –υπέρογκα- ποσά που απαιτούνται για την ίδρυση ενός πανεπιστημίου και δεν θα αναμένει προσωπικά κέρδη. Όσοι δεν το γνωρίζουν -ή προσποιούνται ότι δεν το γνωρίζουν- ας έχουν υπ’ όψιν τους ότι η ίδρυση και λειτουργία ενός Πολυτεχνείου ή μιας Ιατρικής Σχολής, που έχουν πανάκριβα εργαστήρια και κλινικές, απαιτεί τεράστιες επενδύσεις σε κεφάλαια. Που σημαίνει ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο να ανακτηθεί το αρχικό κόστος και να αποφέρουν τελικά κέρδη στον επιχειρηματία (Αν και είπαμε, θα είναι μη κερδοσκοπικά. Εδώ γελάμε. Ειδικά όταν η σχολή που ήδη έχει κλείσει θέση-πριν καν την ψήφιση του νόμου-είναι η ιδιωτική ιατρική Λευκωσίας που στον τίτλο της είναι Ε.Π.Ε.). Γι’ αυτό και τα καθαρά «ιδιωτικά πανεπιστήμια» σε όλον τον κόσμο δεν έχουν τέτοιες απαιτητικές σχολές αλλά αντίθετα, έχουν σχολές χαμηλού κόστους, όπως οικονομικών ή κοινωνικών επιστημών.
Να πούμε εδώ ότι ήδη λειτουργούν ιδιωτικά εκπαιδευτήρια ή κολλέγια τα οποία συνιστούν επιχειρηματικές δραστηριότητες με σκοπό το κέρδος -απολύτως νόμιμα και συνταγματικά- και τα οποία παρέχουν και εργασιακά δικαιώματα στους αποφοίτους -δικαιώματα που εν τέλει τα κρίνει και τα χρησιμοποιεί η αγορά. Για να χαρακτηριστεί όμως κάτι πανεπιστήμιο είναι βασική και απαράβατη προϋπόθεση να παράγει γνώση με ερευνητικό έργο και όχι απλά να λειτουργεί ως διδακτήριο. Άρα ο «ευεργέτης» -που αναζητείται- θα πρέπει να δώσει -όπως προανέφερα- κάμποσα για να στήσει ένα άρτιο από κάθε άποψη -εγκαταστάσεις, στελεχιακό δυναμικό, πρόσβαση σε γνώση κλπ- ίδρυμα, να έχει τη διάθεση συνεργασίας με άλλα ιδρύματα -όπως είθισται στην πανεπιστημιακή κοινότητα- να μη λειτουργεί ανταγωνιστικά- δεν είναι εταιρεία είπαμε άρα δεν λειτουργεί όπως πχ το σχήμα Samsung-Apple-και όλα αυτά δίχως να αναμένει σεντ κέρδους. Γελάμε ξανά.
Επειδή λοιπόν αυτό το γέλιο μόνο πικρό και ειρωνικό μπορεί να είναι και για να μην μακρηγορώ μπορούμε να καταρρίψουμε θαρρώ το αρχικό επιχείρημα της κυβέρνησης ότι η ίδρυση των ιδιωτικών πανεπιστημίων «θα καλύψει ένα μεγάλο κενό». Το μόνο κενό που υπάρχει είναι το κενό χρηματοδότησης, στελέχωσης και εν γένει στήριξης του δημόσιου πανεπιστημίου. Διότι μιλάμε για δημόσια και όχι κρατικά, για αυτοδιοικούμενα ΝΠΔΔ των οποίων το προσωπικό δεν είναι δημόσιοι υπάλληλοι και για τα οποία η Συνταγματική υποχρέωση του κράτους είναι να εξασφαλίζει το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας τους και να τα χρηματοδοτεί. Άρα αν πράγματι κόπτεται η κυβέρνηση για την τριτοβάθμια εκπαίδευση αυτό που πρέπει να κάνει είναι να άρει τις μνημονιακές περικοπές και να χρηματοδοτήσει όπως πρέπει τα ιδρύματα της χώρας που -παρά τις αντίξοες συνθήκες- εξακολουθούν να χαίρουν παγκόσμιας αναγνώρισης-όπως είδαμε μόλις την τελευταία εβδομάδα. Φυσικά όλα όσα προανέφερα μπορούν να παραληφθούν και ως μοναδικό επιχείρημα κατά της «μεταρρύθμισης» να επικαλεστώ το άρθρο 16 του Συντάγματος, που απαγορεύει ρητά απερίφραστα και κατηγορηματικά, την ίδρυση και λειτουργία Πανεπιστημιακών σχολών από ιδιώτες είναι εν ισχύ. Ένα άρθρο που, την τελευταία φορά που έλεγξα εξακολουθεί να ισχύει, ένα άρθρο που δεν επιδέχεται διασταλτικές ερμηνείες.
Με απλά λόγια μπρος στα μάτια μας εκτυλίσσεται μια Συνταγματική εκτροπή με την οποία ελάχιστοι ασχολούνται πράγμα που με κάνει να φοβάμαι μη μας γίνει συνήθεια. Τελικά όλα αυτά συμβαίνουν απλά διότι είναι σαφές πως όχι μόνο η παιδεία αλλά κάθε δημόσιο αγαθό γενικά αντιμετωπίζεται σε ιδεολογική βάση ως μπίζνα οπότε δεν μπορούμε να αναμένουμε κάτι διαφορετικό. Και φυσικά αποδέχομαι ότι ο κυρίαρχος λαός ουσιαστικά αυτό επέλεξε. Οπότε δεν δικαιούται δια να ομιλεί, πολλώ δε να γκρινιάζει. Απλά να περάσει απ’ το ταμείο. Αν αντέχει…
